Geschiedenis Balk

Balk is ontstaan rond 1300 bij de brug, eigenlijk niet meer dan een balk, over de rivier de Luts. Over de rivier elders meer. De brug verbond de kerkgemeenten Harich en Wijckel en rond de brug ontstond een gemeenschap. De mensen die zich hier vestigden gingen wonen aan beide zijden van de rivier. Of, zoals Johan Groenewold het verwoordt in het interview: 'Balk is ontstaan op de kruising van de weg over land tussen Harich en Wijckel en de waterweg de Luts.'

Op een oude kaart staat Balk afgebeeld, gespeld met ck (Balck) en het Slotermeer dichtbij.

Kaart 5.1 Het gebied rond Balk omstreeks het jaar 1300.

De daadwerkelijke plaats van de oorspronkelijke balk is nog steeds niet gevonden. Is er sprake van een mythe of heeft werkelijk een "brug" over de rivier gelegen. Het gebied wat je daarvoor moet afzoeken is heel groot, want met een meanderende rivier kan de plaats van de balk op een heel andere plek zijn, dan waar de gekanaliseerde rivier zich nu bevindt. Zelfs inwoners van Balk weten niet of het verhaal een kern van waarheid heeft of ontsproten is aan een fantasierijke geest.

De huidige bruggen (de oudste van 1929) zijn aangelegd om de beide oevers met elkaar te verbinden. Zo is een winkelstraat ontstaan, doorsneden door de vroegere rivier 'de Luts'.  Iets wat tegenwoordig moeilijker te herleiden is, is dat de linkeroever vroeger veel duurder was qua grond en dat de notabelen op de linkeroever woonden. Er zijn voetgangersbruggen en bij
de Lytse (met het gemeentehuis en het postkantoor) zelfs een stenen brug; deze kan autoverkeer dragen.

Foto 5.2 Blik op de ijzeren ophaalbrug over de Luts in Balk.

Tussen de 15e en de 18e werd de zuivelindustrie heel belangrijk voor de regio. In die tijd waren Balk en Sloten de handelscentra voor boter en zuivel voor de hele westhoek. De eerder genoemde kruising was daarbij essentieel. Aan beide oevers van de rivier werd bebouwing gerealiseerd. Langs de Luts zijn vele monumentale gebouwen verrezen. Daarover verder in deze website meer informatie. Hier noemen we het raadhuis, het postkantoor en de drie kerken (doopsgezinde, hervormde en rooms-katholieke kerk) als voorbeelden. In die tijd ontstond er een lintbebouwing, een lint van gebouwen langs de Luts.

Hieronder is op het kaartje die lintbebouwing langs de Luts goed te zien. Het kaartje dateert van 1718. Ook is de brug die in het verlengde ligt van de weg uit het zuiden goed herkenbaar.

Kaart 5.3  Balk in 1718.

In de tweede helft van de 19e eeuw breidde Balk zich steeds verder richting Harich en Wijckel uit, waardoor het dorp een bajonetvorm kreeg. De kaart hieronder toont Balk in 2013 - op ongeveer dezelfde schaal als de kaart hierboven - met een bebouwing die meer lijkt op een bajonet.

Kaart 5.4  Balk in 2013.

Balk was de hoofdplaats van de gemeente Gaasterland-Sloten tot in 2013. In 2013 is de oude gemeente Gasterlân-Sleat (zoals de gemeente inmiddels was gaan heten) opgegaan in de veel grotere gemeente De Friese Meren. Hieronder het groene gedeelte van Friesland dat de gemeente De Friese Meren aangeeft binnen Friesland in Nederland. Het gemeentehuis van de gemeente De Friese Meren (De Fryske Marren) staat in Joure.

Kaart 5.5 Grondgebied van gemeente De Friese Meren.

De gemeente De Friese Meren hanteert een wapen. Hieronder is het afgebeeld.

Figuur 5.6  Het wapen van de gemeente Friese Meren.

In het volgende gedeelte van de website gaan we nader in op de bebouwing binnen Balk.